O1 çelik Uddeholm firması tarafından ARNE ismi ile böhler firması tarafından k460 kodu ile üretilen bir çeliktir. Aslen takım çeliğidir 1900 lü yıllara kadar geçmişi vardır D2 ve türevleri üretilmemiş iken onların kullanıldığı alanlarda takım çeliği olarak kullanılmakta idi ve halada kullanılmaktadır.Kesme,delme,sıvama ve şekillendirme işlemlerinde kullanılmaktadır Krom oranının düşüklüğü dolayısıyla paslanan bir çeliktir . Dayanımı, tokluk, sertlik gibi konularda performansı kesinlikle yeterli seviyelerdedir.
O1 çeliğin üretim amacı sanaideki takım çeliği ihtiyacını gidermeye yöneliktir.Sanaide kullanım yelpazesi geniş takım çeliğidir. D2 ve türevlerine göre tok bir çeliktir kolay ısıl işlem olur sıçak şekillendirmeye müsaittir.aşınma direnci iyidir.En büyük eksisi paslanma direncinin olmayışıdır
Çeliğimiz yağ çeliğidir O harfi OİL in başındaki O harfini temsil eder.O1 çelik ile O2 Çelik arasındaki tek far tungsten dir. O1 de tungsten vardır buda onu O2 ye göre daha sert bir çelik yapmaktadır.
Böhler K460 ve Uddeholm Arneyi O1 başlığı ile değerlendireceğiz.Kullanım amacı olsun ısıl işlem değerleri olsun birbirine yakın olduğu için O2 ye başlık açılmayacaktır.O1 deki dökümantasyon O2 içinde kullanılabilir.
O1 Çeliğin Artıları Eksileri Nelerdir?
Özelinde O1 çeliği bıçak çeliği olarak değerlendirmek ve doğru bir fikir sahibi olabilmek için için 5 ana maddeye ayırmalı ve bu şekilde incelemeliyiz.
Ağız Dayanımı: O1 çelik ağız dayanımı konusunda sınıfında en iyilerdendir. Ulaşabildiği yüksek sertlik değerini tokluğuna yansıtabilme kabiliyeti gerçekten iyidir.
Paslanma(Korozyon) Direnci: Sahip olduğu %055 krom(Cr) oranı ile paslanma direnci yoktur. Bu krom oranı ile su ile temas edecek bıçakların yapımında kullanmak iyi bir kullanıcı değilseniz yanlış tercih olur.
Aşınma Direnci: O1 çelik karbon çelikler sınıfında zirvelerdedir.Bunu yapabilmesi için iyi ısıl işleme ihtiyaç vardır.
Keskinlik: O1 çelik büyük karbür yapısıyla başarılı bir keskinlik kapasitesi sunar ve bilemesi de kolaydır .
Tokluk: O1 çelik gayet iyi bir tokluğa sahiptir. Sahip olduğu bu tokluk seviyesi aşınma direnci ve ağız dayanımında çok etkilidir.
O1 Çelikten hangi bıçaklar yapılmalı yapılmamalıdır?
O1 çelik çoğu konuda oldukça iyi değerlere sahiptir, Genel olarak her boy ve kalınlıkta bıçağı yapabiliriz .Benim bıçağım zorlu şartların altından kalksın paslanması problem değil diyorsanız doğru bir tercih yapıyorsunuz demektir .Bizce tam buckraft aktiviteler için üretilmiş bir çeliktir.
Şef bıçakları, dalgıç bıçakları ve balık avında kullanılacak bıçaklar için kesinlikle yanlış tercihtir, Bu sınıflar dışında ağır hizmetten tutun kamp bıçaklarına kadar tüm bıçak sınıflarına uygundur ve çok iyi performans sunar.
Malesef paslanır bir çeliktir,
Her türlü balta pala kılıç üretimi için uygundur.. Büyük bıçak demek beraberinde büyük gerilimler demektir,Büyük bıçaklar için her zaman bölgesel sertleştirme yapabileceğiniz, karbon çeliklerini seçİlmesi daha yerinde olacaktır,O1 çelikte bu ihtiyacınızı fazlası ile karşılayacaktır
O1 Çelik Bileşenleri
C (Karbon): %0,95 – Aşınma direncinini artırıp çeliğe sertlik kazandırır, Yüksek miktarda karbonun eksisi çeliğe kırılganlık getirir,.
Cr (Krom): %055 – Aşınma direnci ağız dayanımını için önemlidir. Aynı zamanda paslanma direncimizi belirleyen çok önemli bir etkendir. Bir çeliğin paslanmaz olabilmesi için Krom oranı minimum %13 olmalıdır.
Mn (Manganez): %1,1 – Sertliği ve kırılganlığı belirler. İdeal oranda olmadığı takdirde çeliğe zarar verebilir,Diğer çeliklere oranla bu oranın yüksek olduğunu görürsünüz.
Si (Silikon): %0.3 – Güce etki eder, arttırır.
V (Vanadyum): %0,1 – Aşınma direnci için çok faydalı olmakla birlikte çeliğin sertleşmesinde çok büyük bir etkendir
O1 İçin Doğru Sertlik Değerleri Ne Olmalı
O1 çelik iyi bir ısıl işlem ilse 64Hrc sertliğe ulaşabilir. Meneviş yapıldıktan sonra sertlik değeri illaki düşecektir. Uygulanacak meneviş reçetesi ile kullanabileceğimiz sertlik değerleri 40-64Hrc arasındadır.
Sertlik tek başina O1 çeliği geçerli ifade edemez. O1 çelikteki kırılganlık oranı D2 ve türevlerine göre daha iyidir. Özellikle ağır hizmete yönelik bıçaklarda fazla sertlik yarardan çok zarar getirir,.61Hrc sınırını geçmemek daha uzun ömürlü bir kullanım sunduğu gibi bilemeside daha kolay olacaktır.Çok sert bıçakların ağız tutuşunda problemler olduğu gözlemlenmiştir.Kendi tecrübemize göre 57ila 58 hrc sertliğin yeterli olduğudur.Hatta büyük hacimli kesici aletlerde bu oran 55hrc lere kadar inebilir.
O1 Üretiminde Nelere Dikkat Etmelidir?
İster kullanıcı olarak ister üretici olarak isterseniz satıcı olarak bıçak ile alakadar iseniz O1 çeliğin işlenmesi hakkında muhakkak fikir sahibi olmak zorundasınız.Zira kamp aktiviteleri için gerçekten iyidir. O1 çeliğin iyi bir bıçağa dönüşmesi için gerekli reçete ile işlenmesi gerekir. Çeliğin uygun şekillendirmesi ve talaş kaldırma reçetesine riayet O1 çeliği başarıya taşıyacaktır,
O1 çeliğin taktim şekli çok geniştir. Bizim kullandığımız ve böhlerin ürettiği plakaların üzerinde çeliği dış etkilerden koruyacak siyah pütürlü bir yüzey vardır uddeholm un ürettiği arne de şiyah bir katman vardır . bu katmanı almak ısıl işlemde iyi sonuçlar almanıza yardımcı olur.
Şekil Vermede Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar
O1 çelik fabrika çıkışı gayet yumuşaktır ve kolaylıkla işlenebilir. Başarılı ısıl işlem ile çelik üstün vasıflara ulaşır. O1 çeliğinizi işlemek için eğe, bant zımpara ve diğer aşındırıcı el aletlerinin ve makinelerin yanı sıra cnc, lazer, su jeti gibi makineleri kullanabilirsiniz.
Bıçak yapmak için O1 çeliği dövebilirsiniz, sıcak şekillendirmeye uygundur,.Çeliği dövmenin bıçağa artı değer katabilmesi için şekillendirme sonrazı asgari düzeyde aşındirma yöntemlerine başvurulmalıdır,. Aşındırma yönteminin çok zor ve maliyetli olduğu büyük parçalarda sıcak dövme sanayide tercih edilir ve işlemin tamamlanması, çeliğin mikro yapısının düzenlenmesi için pek çok zor aşama gerekir.Dövme işlemi yaparken 900c nin altına düşmemeniz gerekir 1050c yide geçmemeye çalışınız.
O1 çelikten yaptığımız bıçaklar göreceli olarak oldukça küçük iş parçaları.Genelde kullandığımız çelik kalınlıkları genelde 4.5mm dir . Bu kalınlıkta bir O1 çeliği dövmek gereksizdir ve yapısını bozmaktadır. Bu kadar geniş ürün yelpazesi varken O1 çeliği dövmek mantıksızdır,Ama şek,llendirme yöntemi olarak tercih edilebilir.
Isıl İşlem
O1 çeliğin ısıl işlemine dikkat etmeniz gerekir. O1 çelik amatör ortamlar dahil yağda suda ve tuz banyosunda sertleştirilebilir.Bölgesel ve yüzeysel sertleştirmeye güzel cevap
Oksijensiz ortama ihtiyaç duymaz bir pürmüz ile bile sertleştirme yapabilirsiniz.
Başarılı bir ısıl işlem için izlemeniz reçetemiz nasıl olmalı?
Gerilim Giderme
Bıçağınızın üretim aşamasında üzerinde biriken sitresi yok etmek için uygulanması önerilmelidir,
Bıçağınızı fırında 660 C° ‘ye kadar 30 dakika ısıtın ve fırın içinde oda sıcaklığına düşmesini bekleyin. Ortaya çıkacak mikro yapı gayet stabil olacaktır.
Sertleştirme
O1 çelik için sertleştirme ısı aralığı 800 C° 830C arasındadır. Belirlenecek ısı değeri çeliğin kütleisine istenen sertliğe göre belirlenmektedir. Tecrübelerimize göre 830 C° doğru bir tercih olacaktır.
Sertleştirme Isısı: 65OC ye ısınmış fırınımıza çelikler konur 830C ye gelince 15dk beklenir
Soğutma
Su verme olarak anılan bu işlem demirin çelik haline dönüşme evresidir.Bu aşamada çelik son derece kırılgandır,
Yağ ile soğutma
Çeliğimiz yağ çeliğidir O harfi OİL in başındaki O harfini temsil eder.Bu yüzden en iyi sonuç yağ ile soğutularak alınabilir. .
Uygun ısıl işlem yağını seçtiğinizden ve yağ sıcaklığının 50C° - 70 C° arasında olmasına dikkat edin, çeliğin yağa girişi çok hızlı olmalı ve tamamen soğuyana kadar bıçak yağ içerisinde hareket halinde olmalıdır ve bu hareketler dikine olmalıdır.
Meneviş
Yukarıda anlatılan reçeteye uyarsanız 63-64 HRC sertliğe ulaşabilirsiniz, Bıçağınız ısıl işlemim getirdiği sitres ile çok kırılgandır. Bu kırılganlığı gidermek için uygulayacağımız işlemin adını meneviştir ve yapılması elzemdir,
Meneviş ısı aralığı: 220c ile 250c arasında istenilen sertliğe göre 30dk x2 tekrar olarak yapılmalıdır,